Oezbekistan: zonder visum naar Khiva

De zijderoute wordt al duizenden jaren bereisd door karavanen met kamelen of tegenwoordig bussen die langs eeuwenoude karavanserai trekken. Via Turkmenistan zijn we in Oezbekistan beland. Een land waar we weinig van weten, misschien iets meer door de BBC serie Silk Roads van Joanna Lumley die dezelfde route volgt langs lang vergeten hoofdsteden van nog langer vergeten machtige rijken. 

Het zijn voormalige Sovjetstaten die na de ineenstorting sinds een jaar of 25 zelfstandig zijn. Nou ja zelfstandig, de ene dictatuur heeft de andere opgevolgd. In het geval van Turkmenistan zijn ze er zelfs fors op achteruit gegaan. Het Sovjetregime is vervangen door een megalomane persoonlijkheidscultus rond de president en zijn clan. President Gurbanguly Berdimuhamedow was al geen haar beter dan voorganger Niyazov en zijn zoon Serdar is sinds maart 2022 via een nepverkiezing  de volgende in de rij van dictators. 

Op de velden rond het prachtige woestijnstadje Khiva is het oogsttijd voor de katoenplant, witte bollen in de uitgestrekte velden naast de hobbelige hoofdweg, waar de eerste plukkers aan het werk zijn. Sinds 2019 heeft het Oezbeekse regime maar liefst 75 landen vrijgesteld van visumplicht, waaronder Nederland. En dat is te merken. Een stadje als Khiva kampt met dezelfde problemen als de Amsterdamse Jordaan of Giethoorn. De unieke historische kern wordt overgenomen door souvenirwinkeltjes met allemaal dezelfde spulletjes en inwoners verkopen hun familiehuis aan de zoveelste B&B-ondernemer of restaurant. Langzaam maar zeker wordt het een openluchtmuseum waar haast geen oorspronkelijke bewoner meer woont en alleen toeristen rondlopen. 

Onze gids Iroda, een jonge moeder van 3, woont ook niet meer tussen de eeuwenoude stadsmuren, maar bij haar schoonfamilie in de nieuwe stad. Haar verhalen over de hoogtijdagen van de karavanserai’s, Khan’s en zijdehandel blijven prachtig net als het verblijf in wonderschoon Khiva. Tussen de middag en ‘avonds, als de meeste toeristen zijn vertrokken, kun je nog steeds ronddwalen langs de mausolea, medresses en de harem waar niet zo heel lang geleden 4 hoofdvrouwen en 40 concubines klaarstonden voor de wensen van de Khan.

Een paar straatjes achteraf en je staat opeens weer in het gewone leven. Hier worden langs de stoffige weg in ouderwetse ovens de ronde platte broden gebakken die elk restaurant serveert. Ook vind je daar de werkplaatsen waar al generaties lang Iepenhout wordt bewerkt tot kunstig versierde pilaren ter onderstutting van daken en gewelven. En koranstandaards, tegenwoordig aangevuld met snijplanken en wandelstokken in drie delen, makkelijk te vervoeren in de koffer van de toerist. Zo’n koranstandaard is trouwens een prachtig souvenir. Gemaakt uit één blok hout en kunstig bewerkt zodat hij in meerdere posities uitgeklapt kan worden. Tip voor thuis om een kook- of fotoboek op te presenteren. En echt nog voor 85% handgemaakt.

‘s-Avonds loop ik een blokje om en stuit op zo’n familiebedrijfje. Buiten wordt druk geschaafd en gebeiteld. De man laat mij zijn ‘shop’ zien, een opslag in een halfduistere achterkamer met al het zelfgemaakt houtsnijwerk dat straks weer in het kraampje van zijn vrouw en dochter vlakbij het beroemde mausoleum zal liggen. Aan de muur portretten van zijn vader en moeder. Hij moppert wat op de buzzinezzmen die veel te veel geld vragen in het centrum maar ik denk dat dezelfde prijzen door zijn eigen vrouw worden gerekend. In de hal struikel ik bijna over zijn allerliefste kleindochter die op de vloer haar huiswerk maakt. De familie blijkt dezelfde achternaam te hebben als de gids van vanochtend. Achterneef en nicht. Zo werkt dat in een kleine gemeenschap. 

Het goede nieuws, er zijn hier nog steeds veel meer souvenirstalletjes dan toeristen, Oezbekistan is voor veel reizigers een brug te ver. Je kan er nog wegdromen op een dakterras van een buurtrestaurant, terwijl de avond valt over de mooiste minaretten ooit gebouwd.

Rondreis Zijderoute
Duur: 21 - 30 dagen
Landen: Turkmenistan, Oezbekistan, Kirgizie, Kazachstan, China
Reisperiode april - november

lees meer over deze reis:  Echt avontuur langs de Zijderoute
Neem goede wandelschoenen en vochtopnemende kleren mee
Travel light, maar wel met een compacte (e) reisgids voor je vrije tijd
Travel light met flexibele tas : in de jeeps en bussen is grote bagage heel onhandig